به نقل از «پارسینه»

چه عواملی باعث کوتاه قد شدن کودکان شده است؟

تاریخ انتشار: ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۹ | کد خبر: ۲۷۸۵۳۴۷۵

زندگی ماشینی، بدغذایی، مصرف فست‌فودها، استرس و فعالیت فیزیکی کم همه باعث شده از نظر رشد جسمی و افزایش قد با مشکل مواجه شویم. البته صرف‌نظر از عوامل محیطی که نقش مهمی در خصوص رشد جسمی و قدی ایفا می‌کنند، تاثیر ژنتیک را هم نباید فراموش کنیم.

«رژیم غذایی ما نه ایرانی است و نه فرنگی. با کم شدن مصرف لبنیات، روز به روز از قد ایرانی‌ها کاسته شده و برعکس به قد کره‌ای‌ها و ژاپنی‌ها به علت مصرف لبنیات افزوده می‌شود.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

» این نظر دکتر ایرج خسرونیا، رئیس انجمن متخصصان داخلی در مورد وضعیت قد ایرانی‌هاست.
در اینکه بعضی از ایرانی‌ها بدغذا هستند و برای اینکه کار روزمره‌شان راه بیفتد و وقت کمتری صرف کنند هرچه دم دست‌شان می‌آید می‌خورند و خم به ابرو نمی‌آورند، شکی نیست. در اینکه این بدغذایی با گذشت زمان کار دست‌شان می‌دهد هم شکی نیست، اما با ادامه این روند چه عوارضی در انتظار ماست و چه چیزی سلامت‌مان را تهدید می‌کند؟ آیا تغذیه نامناسب موجب کاهش قد ایرانی‌ها شده است؟

دریافت کم و نامناسب غذا
«دریافت کم و نامناسب غذا به علت فقر فرهنگی و اقتصادی در بخش قابل توجهی از مناطق کشور، باعث شده تا درصد قابل توجهی از کودکان دچار کوتاهی شوند.» این‌ها را دکتر ربابه شیخ‌الاسلام، اپیدمولوژیک تغذیه و مدیر سابق دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت می‌گوید وادامه می‌دهد: شما به قد کره‌ای‌ها، چینی‌ها و ژاپنی‌ها نگاه کنید. چرا قدشان که کوتاه بوده بلند شده است؟ مشخص است، چون طی این سال‌ها تغذیه خوبی داشته‌اند و همین باعث شده بین ۱۲ تا ۱۵ سانتی‌متر افزایش قد داشته باشند، اما بچه‌های در سن دو سال ما در مناطق محروم، از تغذیه مناسب بی‌بهره هستند.

چه عواملی باعث کوتاه قد شدن ایرانی‌ها شده است؟
شاید خیلی‌ها از این نکته آگاه نباشند که نیاز تغذیه‌ای یک نوزاد شیرخوار چند برابر یک فرد بزرگسال است و برای اینکه رشد مناسب جسمی و قدی داشته باشد، نیاز‌های تغذیه‌ای‌اش حتما باید برطرف شود. حالا تصور کنید این بچه که تغذیه مناسبی هم ندارد و در روستا و در یک منطقه محروم زندگی می‌کند، بیماری مثل اسهال هم بگیرد. خب مشخص است که از رشد طبیعی که باید داشته باشد باز می‌ماند و قدش نیز کوتاه می‌شود. البته تمام ماجرا به کوتاهی قد بچه‌ها در بزرگسالی منجر نمی‌شود و به اعتقاد دکتر شیخ‌الاسلام، عمق فاجعه در نسل‌های آینده که درگیر ناتوانی‌های جسمی و ذهنی می‌شوند، خودش را نشان می‌دهد.

چه کسی می‌گوید قد ایرانی‌ها کوتاه شده است؟
با اینکه دکتر شیخ‌الاسلام صراحتا به وضعیت تغذیه‌ای نامناسب و بی‌برنامه اشاره می‌کند، اما دکتر زهرا عبدالهی، مدیر دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت و درمان به شدت این ادعا را رد می‌کند و می‌گوید نه‌تن‌ها قد ایرانی‌ها طی سال‌های گذشته کوتاه نشده بلکه بلندتر هم شده است. او با این توضیح که وزارت بهداشت دو- سه سال پیش مطالعه‌ای در زمینه کوتاهی یا افزایش قد شهروندان ایرانی انجام داده و به این نتیجه رسیده که ایرانی‌ها و حتی ساکنان مناطق محروم بین دو تا چهارسانتی‌متر افزایش قد داشته‌اند، ادامه می‌دهد: «ما اقدامات مختلفی درجهت بهبود وضعیت تغذیه بچه‌ها از جمله مراقبت‌های ویژه در دوران بارداری، ترویج شیردهی مادران، توزیع شیر مدرسه، شناسایی بچه‌های کوتاه قد و تحت درمان قرار دادن آنان و.. را انجام داده‌ایم. در پژوهش‌هایی که در یک دوره ۱۲- ۱۰ ساله روی وضعیت سوء تغذیه کودکان زیر پنج سال انجام شد، دیدیم که سوء‌تغذیه و کوتاهی قد در بچه‌های بین ۱۰ تا ۱۲ ساله، ۵۰ تا ۷۰ درصد کاهش پیدا کرده است؛ یعنی اگر ما در سال ۱۳۷۴، با ۲۰ درصد کوتاهی قد در بچه‌ها مواجه بودیم، این رقم حالا به کمتر از ۶ درصد رسیده است.»

ژنتیک مهم، اما تغذیه مهم‌تر!
با اینکه مدیردفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت اعتقاد دارد که با برنامه‌های وزارت بهداشت وضعیت تغذیه ایرانی‌ها بهتر و قدشان هم بلندتر شده است، اما دکتر کوروش جعفریان، متخصص تغذیه با مطرح کردن این مسئله که ایرانی‌ها سال‌هاست با معضلی به نام کمبود کلسیم، روی و آهن دست و پنجه نرم می‌کنند، می‌گوید: «متاسفانه زندگی ماشینی، بدغذایی، مصرف فست‌فودها، استرس و فعالیت فیزیکی کم همه باعث شده از نظر رشد جسمی و افزایش قد با مشکل مواجه شویم. البته صرف‌نظر از عوامل محیطی که نقش مهمی در خصوص رشد جسمی و قدی ایفا می‌کنند، تاثیر ژنتیک را هم نباید فراموش کنیم.»

بررسی درست یا غلط بودن برخی باور‌های رایج درباره افزایش قد
یک بخش دیگر بحث بلند یا کوتاه قد شدن افراد مربوط به ورزش است و اتفاقا باور‌های فراوانی هم در این خصوص در میان مردم رواج دارد. دکتر پویا دانشور و دکتر احمد باقری‌مقدم، دو متخصص طب ورزشی - پزشکی در مورد درستی یا غلط بودن از این باور‌ها پاسخ می‌دهند.

افزایش قد تا چه سنی؟
دکترباقری‌مقدم در این‌باره می‌گوید: «صفحات استخوانی رشد، صفحاتی هستند که به استخوان اجازه می‌دهند تا در محور طول خود مثل استخوان ران و ساق افزایش پیدا کند. این صفحات از دوران کودکی وجود دارند و در صورتی‌که جوش بخورند، رشد استخوان ران و ساق پا هم متوقف می‌شود. رشد صفحات استخوانی و بسته شدن آن‌ها میان دختران و پسران متفاوت است. رشد این صفحه‌ها در دختران از حدود ۱۲ سالگی شروع می‌شود و در ۱۶ سالگی به حداکثر رشد خود می‌رسد و سپس بسته می‌شود بنابراین اینکه گفته می‌شود تا ۲۰ سالگی رشد صفحات استخوانی ادامه دارد صحت ندارد و محال است دختر ۲۰ ساله‌ای رشد داشته باشد. در پسر‌ها هم از حدود ۱۵ سالگی شروع می‌شود و در ۱۹ سالگی هم بسته می‌شود.»

کدام ورزش مفید است؟
دکتردانشور در این رابطه می‌گوید: «درمورد انجام ورزش‌های کششی و تاثیر آن در بلند قد شدن افراد مطالعات علمی فراوانی صورت گرفته است. در بهترین حالت افزایش قد کسانی‌که ورزش‌های کششی انجام داده‌اند، از چند سانتی‌متر تجاوز نکرده است بنابراین به هیچ‌وجه نباید از ورزش انتظار معجزه داشته باشید. اینکه می‌گویند انجام ورزش‌هایی مثل بسکتبال، والیبال، شنا و ژیمناستیک طول قد را افزایش می‌دهد، یک باور غلط است و پایه و مبنای علمی ندارد. قد بلند است که ورزشکاران را به سمت چنین ورزش‌هایی می‌کشاند نه اینکه چنین ورزش‌هایی قد آن‌ها را بلند کند.»

راه‌حل چیست؟
اما از چه زمانی باید تغذیه مناسب را شروع کرد؟ شاید فکر کنید از زمان بلوغ، اما این‌طور نیست و به گفته دکتر شیخ‌الاسلام، تغذیه خوب از زمان بارداری مادر شروع می‌شود و تا شش‌سالگی کودک ادامه دارد.


طبق آنچه دکتر احمدرضا درستی‌مطلق در مورد تغذیه مناسب و تاثیر آن در بلندقد شدن بچه‌ها توضیح می‌دهد، یک فرد باید از تمام گروه‌های غذایی در سن رشد استفاده کند. به گفته او، یکی از کمبود‌های غذایی ایرانی‌ها «روی» است: «کمبود روی در کاهش رشد قدی کودکان نقش دارد و ۲۸ میلیون مورد از «تاخیر رشد کودکان» در دنیا مربوط به کمبود روی است که این ماده را می‌توان از گوشت‌ها، حبوبات، مغز‌ها و غلات تامین کرد.


یکی از مواردی که بسیاری از مردم از کنار آن به‌راحتی رد می‌شوند، مغز‌های خوراکی هستند. اگر کودک در حال رشد دارید، در صبحانه‌اش مخلوطی از مغز تخمه کدو و پنیر هم قرار بدهید. مخلوط این دو ماده غذایی، هورمون رشد فرزندتان را تحریک می‌کند و باعث می‌شود تا رشد قدی سریعی داشته باشد. پس از نان و غلات که حتما باید همراه با سبوس باشد، سبزیجات و میوه‌های حاوی ویتامین «A» مانند طالبی، خربزه، سیب، انگور و مرکبات هستند که می‌توانند روی رشد قد تاثیر بگذارند.

گروه بعدی لبنیاتی همچون شیر، ماست، پنیر و خامه هستند که با فراهم کردن اسید‌های چرب، پروتئین‌های مرغوب، برخی ویتامین‌های بسیار باارزش و بسیاری از املاح به‌خصوص کلسیم در تامین سلامت و رشد قدی کودکان نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کنند. آخرین گروه غذایی انواع گوشت‌ها (مرغ، ماهی، جگر و میگو)، حبوبات و تخم‌مرغ هستند که با تامین پروتئین‌ها، املاح و به‌خصوص آهن به رشد کودکان کمک می‌کنند.

اینکه متخصصان تغذیه می‌گویند تغذیه خوب از دوران جنینی تا شش‌سالگی کودک، دوره طلایی برای رشد قدی کودک محسوب می‌شود، درست، اما به گفته آن‌ها نباید دوره جهش بلوغ را فراموش کنیم. در مرحله بلوغ، فرد با جهش قدی مواجه است به همین علت عوامل تغذیه‌ای رشد از مواد قندی، چربی‌ها و پروتئین‌ها که انرژی لازم برای سوخت و ساز بدن را تامین می‌کنند تا انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند کلسیم، روی و منیزیم همگی عوامل تعیین‌کننده بر میزان قد هستند.           منبع:بیتوته

منبع: پارسینه

کلیدواژه: پارسی خبر تغذیه ژنتیک وزارت بهداشت قد ایرانی ها تغذیه مناسب شیخ الاسلام رشد جسمی افزایش قد کوتاه قد تغذیه ای باعث شده رشد قدی قد شدن بچه ها رشد قد

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.parsine.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «پارسینه» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۷۸۵۳۴۷۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

به این دلیل چیپس نخورید!

فرارو- در قرن گذشته درک محققان از ژنتیک دستخوش دگرگونی عمیقی شده است. ژن‌ها به عنوان حوزه‌هایی از DNA که مسئول ویژگی‌های فیزیکی ما هستند تا سال‌ها مطابق با مدل اصلی ژنتیک که توسط "گرگور مندل" زیست شناس در سال ۱۸۶۵ میلادی ارائه شد بدون تغییر قلمداد می‌شدند.

به گزارش فرارو به نقل از کانورسیشن، ظهور رشته اپی ژنتیک یا فراژن شناسی در سال ۱۹۴۲ میلادی این تصور را درهم شکست. اپی ژنتیک به تغییراتی در بیان ژن اشاره دارد که بدون تغییر در توالی DNA رخ می‌دهد. برخی از تغییرات اپی ژنتیک جنبه‌ای از عملکرد سلول هستند مانند تغییرات مرتبط با پیری. با این وجود، عوامل محیطی نیز بر عملکرد ژن‌ها تاثیر می‌گذارند بدان معنا که رفتار افراد بر ژنتیک آنان تاثیر می‌گذارد. برای مثال، دوقلو‌های همسان از یک تخمک بارور شده رشد می‌کنند و در نتیجه ساختار ژنتیکی یکسانی دارند. با این وجود، با افزایش سن دوقلو‌ها ظاهر آنان ممکن است به دلیل قرار گرفتن در معرض محیطی متمایز متفاوت باشد.

یکی از دوقلو‌ها ممکن است از یک رژیم غذایی متعادل سالم استفاده کند در حالی که دیگری ممکن است رژیم غذایی ناسالم داشته باشد که منجر به تفاوت در بیان ژن‌های آنان می‌شود که در چاقی نقش دارند و به اولین دوقلو کمک می‌کند درصد چربی بدن کمتری داشته باشد. افراد کنترل زیادی بر روی برخی از این عوامل مانند کیفیت هوا ندارند. با این وجود، عوامل دیگر بیش‌تر تحت کنترل فرد هستند: فعالیت بدنی، سیگار کشیدن، استرس، مصرف مواد مخدر و قرار گرفتن در معرض آلودگی مانند آلودگی ناشی از پلاستیک، آفت کش‌ها و سوزاندن سوخت‌های فسیلی از جمله اگزوز خودرو.

عامل دیگر تغذیه است که باعث ایجاد زیرشاخه اپی ژنتیک تغذیه‌ای شده است. این رشته با مفاهیمی مرتبط است مانند این جمله معروف که "شما همان چیزی هستید که می‌خورید" و "شما همان چیزی هستید که مادربزرگ تان خورده است". به طور خلاصه، اپی ژنتیک تغذیه‌ای مطالعه در این باره است که چگونه رژیم غذایی شما و رژیم غذایی والدین و پدربزرگ و مادربزرگ تان بر ژن‌های شما تاثیر می‌گذارد. از آنجایی که انتخاب‌های غذایی که امروزه فرد انجام می‌دهند بر ژنتیک فرزندان آینده اش تاثیر می‌گذارد اپی ژنتیک ممکن است انگیزه‌ای برای انتخاب‌های غذایی بهتر ایجاد کند.

تیمی تحقیقاتی متشکل از متخصصان در حوزه اپی ژنتیک از  دانشگاه‌های ویسکانسین - مدیسن  و دانشگاه داکوتای شمالی مطالعه‌ای انجام داده اند در این باره که چگونه رژیم غذایی و انتخاب سبک زندگی می‌تواند به حفظ سلامت افراد کمک کند.

داستان قحطی

ریشه‌های تحقیقات اپی ژنتیک تغذیه‌ای را می‌توان در یک فصل تلخ در تاریخ جستجو کرد: زمستان همراه با گرسنگی و قحطی هلندی در مراحل پایانی جنگ جهانی دوم. در طول اشغال هلند توسط نازی‌ها هلندی‌ها مجبور به زندگی با جیره‌های ۴۰۰ تا ۸۰۰ کیلو کالری در روز بودند که با رژیم غذایی معمولی ۲۰۰۰ کیلو کالری که به عنوان استاندارد توسط سازمان غذا و دارو استفاده می‌شد تفاوت بسیار زیادی داشت. در نتیجه حدود ۲۰۰۰۰ نفر جان خود را از دست دادند و ۴.۵ میلیون نفر دچار سوء تغذیه شدند.

نتایج مطالعات نشان داد که قحطی باعث تغییرات اپی ژنتیکی در ژنی به نام  IGF۲ شد که با رشد و تکامل مرتبط است. این تغییرات رشد عضلانی را در فرزندان و نوه‌های زنان باردار که قحطی را تحمل کردند سرکوب کرد. برای نسل‌های بعدی این سرکوب منجر به افزایش خطر چاقی، بیماری قلبی، دیابت و وزن کم هنگام تولد شد. این یافته‌ها لحظه‌ای مهم در تحقیقات اپی ژنتیک بودند و به وضوح نشان دادند که عوامل محیطی مانند قحطی می‌تواند منجر به تغییرات اپی ژنتیکی در فرزندان شود که ممکن است پیامد‌های جدی برای سلامتی آنان داشته باشد.

نقش رژیم غذایی مادر

تا پیش از این کار پیشگامانه اکثر محققان معتقد بودند که تغییرات اپی ژنتیکی نمی‌تواند از نسلی به نسل دیگر انتقال یابد. در عوض، محققان فکر می‌کردند که تغییرات اپی ژنتیکی می‌تواند با قرار گرفتن در معرض اوایل زندگی رخ دهد مانند دوران بارداری که یک دوره بسیار آسیب پذیر رشد قلمداد می‌شود. بنابراین، تحقیقات اولیه اپی ژنتیک تغذیه‌ای بر روی دریافت رژیم غذایی در دوران بارداری متمرکز شد. یافته‌های مرتبط با پژوهش درباره زمستان گرسنگی هلندی بعدا توسط نتایج مطالعات حیوانی تایید شد که به محققان اجازه می‌دهد نحوه پرورش حیوانات را کنترل کنند که می‌تواند به کنترل متغیر‌های تاثیرگذار کمک کند.

مزیت دیگر برای محققان این است که موش‌ها و گوسفند‌های مورد استفاده در این مطالعات سریع‌تر از افراد انسانی تولید مثل می‌کنند و اجازه می‌دهند نتایج سریع تری حاصل شوند. علاوه بر این، محققان می‌توانند رژیم غذایی حیوانات را در تمام طول عمر آنان به طور کامل کنترل کنند و این موضوع اجازه می‌دهد تا جنبه‌های خاصی از رژیم غذایی دستکاری و بررسی شود. این عوامل در کنار یگدیگر به محققان اجازه می‌دهند تا تغییرات اپی ژنتیکی در حیوانات را بهتر از افراد انسانی بررسی کنند.

در یک مطالعه صورت گرفته محققان موش‌های ماده باردار را در معرض یک قارچ کُش رایج به نام وینکلوزولین قرار دادند. در پاسخ به این قرار گرفتن در معرض این قارچ کش توانایی تولید اسپرم اولین نسل متولد شده موش‌ها کاهش یافت و منجر به افزایش ناباروری در موش‌های نر شد. به طور بحرانی این اثرات مانند تاثیرات ناشی از قحطی به نسل‌های بعدی انتقال یافتند.

به همان اندازه که این آثار برای شکل دهی به اپی ژنتیک تغذیه‌ای بی نظیر هستند دیگر دوره‌های رشد نادیده گرفته شدند و نقش پدران در میراث اپی ژنتیک فرزندانشان کاملا نادیده گرفته شد. با این وجود، مطالعه‌ای تازه‌تر بر روی گوسفندان نشان داد که رژیم غذایی پدری همراه با اسید آمینه متیونین که از بدو تولد تا از شیر گرفتن را شامل می‌شود بر رشد و ویژگی‌های تولید مثلی سه نسل بعدی تاثیر می‌گذارد. متیونین یک اسید آمینه ضروری است که در متیلاسیون DNA نقش دارد و نمونه‌ای از تغییرات اپی ژنتیکی است.

انتخاب‌های سالم برای نسل‌های آینده

این مطالعات بر تاثیر ماندگار رژیم غذایی والدین بر فرزندان و نوه‌های شان تأکید می‌کنند. نتایج این مطالعات هم چنین به عنوان یک انگیزه قوی برای والدین بالقوه و والدین فعلی برای انتخاب رژیم غذایی سالم‌تر عمل می‌کنند، زیرا انتخاب‌های غذایی والدین بر رژیم غذایی فرزندان شان تاثیر می‌گذارد.

هنوز ناشناخته‌های زیادی در مورد این که رژیم غذایی چگونه بر ژن‌های ما تاثیر می‌گذارد وجود دارد. آن چه تحقیقات در مورد اپی ژنتیک تغذیه‌ای نشان می‌دهد دلیل قوی و قانع کننده‌ای برای در نظر گرفتن تغییر سبک زندگی است.

آن جه بسیاری از محققان در مورد رژیم غذایی غربی می‌دانند درباره آن چیزی است که بسیاری از امریکایی‌ها می‌خورند یک رژیم غذایی غربی سرشار از چربی‌های اشباع شده، سدیم و قند که فیبر اندکی دارد. جای تعجبی ندارد که رژیم‌های غذایی غربی با پیامد‌های منفی سلامتی مانند چاقی، دیابت نوع ۲، بیماری‌های قلبی - عروقی و برخی سرطان‌ها مرتبط هستند.

یک نقطه خوب برای آغاز خوردن بیش‌تر مواد غذایی کامل و فرآوری نشده به ویژه میوه ها، سبزیجات و غلات کامل و کم‌تر خوردن غذا‌های فراوری شده یا مواد غذایی حاضری است که فست فود، چیپس، کوکی ها، آب نبات، پیتزا‌های منجمد شده سوپ‌های کنسرو شده و نوشیدنی‌های شیرین را شامل می‌شود. این تغییرات رژیم غذایی به دلیل فوایدی که برای سلامتی دارند به خوبی شناخته شده و در دستورالعمل‌های غذایی ۲۰۲۰ – ۲۰۵۰ برای امریکایی‌ها و توسط انجمن قلب آمریکا توضیح داده شده اند.

بسیاری از افراد پذیرش تغییر سبک زندگی را کاری دشوار می‌دانند به ویژه زمانی که غذا را نیز شامل شود. انگیزه یک عامل کلیدی برای ایجاد این تغییرات است. خوشبختانه اینجا جایی است که خانواده و دوستان می‌توانند کمک کنند. آنان تاثیر عمیقی بر تصمیم گیری‌های سبک زندگی دارند. با این وجود، در سطح اجتماعی گسترده‌تر امنیت غذایی به معنای توانایی افراد برای دسترسی و تهیه غذای سالم باید یک اولویت حیاتی برای دولت ها، تولید کنندگان و توزیع کنندگان مواد غذایی و گروه‌های غیرانتفاعی باشد. فقدان امنیت غذایی با تغییرات اپی ژنتیکی مرتبط است که با پیامد‌های منفی سلامتی مانند دیابت، چاقی و افسردگی مرتبط می‌باشد.

از طریق اصلاح نسبتا ساده سبک زندگی افراد می‌توانند به طور قابل توجه و قابل اندازه گیری‌ای بر روی ژن‌های فرزندان و نوه‌های آینده خود تاثیر بگذارند. بنابراین، وقتی یک بسته چیپس را از کنار می‌گذارید و به جای آن میوه یا سبزیجات را انتخاب می‌کنید به خاطر داشته باشید: این فقط برای شما نیست بلکه برای نسل‌های آینده نیز مناسب است.